Schaduw Mobilisatie – Nederland in een hybride conflict - Hypothetische scenario

In dit hypothetische scenario escaleert de geopolitieke spanning in Europa dramatisch. Na de escalatie van het conflict in Oekraïne en hybride dreigingen van Rusland – inclusief cyberaanvallen op kritieke infrastructuur – verklaart de Nederlandse regering op 15 november een ‘beperkte uitzonderingstoestand’, conform de Coördinatiewet uitzonderingstoestanden (BWBR0007981). Dit activeert een reeks noodwetten, waaronder de Oorlogswet voor Nederland (BWBR0007983), die buitengewone bevoegdheden verleent aan de Minister van Defensie voor de handhaving van de uitwendige veiligheid.

De NAVO roept Artikel 5 af, en Nederland moet binnen 18 maanden zijn krijgsmacht versterken om 10% van de geallieerde troepenmacht te leveren. Het kabinet besluit tot een mobilisatie, met verwijzing naar de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag (BWBR0007982) voor coördinatie tussen civiel en militair gezag. Dit scenario illustreert hoe bestaande wetgeving in een moderne ‘grijze zone’ (tussen vrede en oorlog) zou kunnen worden toegepast, met minimale aanpassingen via koninklijke besluiten.

De regering kondigt op 20 november de beëindiging van de opschorting van de opkomstplicht aan, zoals geregeld in artikel 17 van de Kaderwet dienstplicht (BWBR0008589). Dit activeert de militaire dienstplicht voor alle Nederlandse burgers van 17 tot 45 jaar, inclusief vrouwen sinds 2020 (wijziging via Wet van 3 oktober 2018). Vrijwillige werving start direct met een campagne gericht op 100.000 beroepsmilitairen en reservisten Er volgt een gedwongen oproep van 100.000 dienstplichtigen uit de lichtingen 2010-2025. De oproep gebeurt via digitale registers en brieven, met een meldplicht binnen 14 dagen. Gewetensbezwaarden kunnen aanspraak maken op vervangende dienst onder de Wet gewetensbezwaren militaire dienst (BWBR0002386), maar slechts 5% krijgt ontheffing. Mobilisatie van reservisten valt onder artikel 18 van de Kaderwet, met een overgangsfase van 8 maanden voor training. Dit leidt tot protesten in steden als Amsterdam, maar de Oorlogswet voor Nederland stelt het militair gezag in staat om oproer te onderdrukken. Totaal: 200.000 man/vrouw onder de wapens tegen maart volgend jaar, met kazernes in overvolle staat.

Om munitie, voertuigen en drones te produceren, activeert de Minister van Defensie op eind november de Vorderingswet (BWBR0002393), die vordering van goederen en diensten mogelijk maakt in het belang van de militaire taak. Bedrijven als ASML, Damen Shipyards en VDL worden aangewezen voor omschakeling: ASML moet halfgeleiders voor raketgeleidingsystemen prioriteren, met een minimale capaciteit van 50% van de productie. Dit wordt ondersteund door de Wet voor sterkere Nederlandse defensie- en veiligheidsindustrie (in consultatie sinds 2024, hier hypothetisch ingevoerd), die aanwijzingen geeft voor opschaling van productie en strategische voorraden. De Noodwet Arbeidsvoorziening (BWBR0002759) verplicht werkgevers tot detachering van 20.000 technici naar defensiegerelateerde fabrieken, met dwangsommen bij non-compliance. Bedrijven ontvangen compensatie via de begroting, maar stakingen worden verboden onder de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag. Resultaat: Binnen 6 maanden produceert de civiele sector 30% van de NAVO-behoeften voor Nederland, met een tijdelijke dip in burgerproductie.

Op 1 december past het kabinet de defensiebegroting aan via een supplement op de Militaire Begrotingswet, gekoppeld aan de Oorlogswet voor Nederland. Het budget stijgt van circa 2% BNP (21,4 miljard euro in 2025) naar 8% BNP (ongeveer 86 miljard euro, gebaseerd op een BNP van 1.078 miljard euro). Dit wordt gerechtvaardigd als ‘noodzakelijke investering in uitwendige veiligheid’ onder artikel 98 Grondwet, met verwijzing naar de Kaderwet dienstplicht voor personeelskosten. De verhoging komt uit herallocatie van infrastructuur- en klimaatbudgetten, met een tijdelijke schorsing van de EU-begrotingsrichtlijnen via NAVO-lobby. Parlementaire goedkeuring volgt via spoedprocedure, met minimale oppositie door de uitzonderingstoestand. Dit markeert de grootste defensie-uitgave sinds 1945, met economische ripple-effecten zoals inflatie in de industrie.

De Vervoersnoodwet (BWBR0002391) treedt op 5 december in werking, met een koninklijk besluit dat alle transportmodaliteiten (spoor, weg, haven) prioriteert voor defensie. Militaire colonnes en konvooien krijgen absolute voorrang, zoals vastgelegd in artikel 20 Reglement Verkeersregels en Verkeerstekens. Op het spoor geeft de staatssecretaris militair transport voorrang boven personen- en goederenvervoer, met een ‘sorry, eerst de militairen’-protocol

De Havennoodwet (BWBR0002410) reserveert 40% van de capaciteit in Rotterdam en Amsterdam voor defensie-import (munitie, tanks). Civiele vracht-vertragingen lopen op tot 72 uur, met compensatie via de begroting. Dit wordt gecoördineerd onder de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag, met boetes voor non-coöperatie. Effect: Logistieke ketens voor Oekraïne-hulp versnellen, maar burgerverkeer hapert, leidend tot brandstoftekorten in provincies.

Via de Vorderingswet (BWBR0002393) en de Onteigeningswet (BWBR0001842) onteigent de Minister van Defensie op 10 december 50.000 hectare grond voor nieuwe kazernes en oefenterreinen. Dit voldoet aan artikel 14 Grondwet: onteigening in algemeen belang (defensieparaatheid) met vooraf verzekerde schadeloosstelling, maar urgentie schort betaling op. Particuliere boerderijen en villa's (ca. 5.000 objecten) worden gevorderd onder noodrecht, met verhuiskostenvergoeding. De Wet verplaatsing bevolking (BWBR0002097) regelt gedwongen evacuatie van 10.000 bewoners, met tijdelijke huisvesting. Procedures versnellen via de Wet op defensie gereedheid (Wodg), die onteigening in 30 dagen afhandelt. Bezwaarschriften gaan naar de Raad van State, maar 90% wordt afgewezen. Dit creëert 20 nieuwe oefenterreinen, maar lokt rechtszaken uit van boeren en natuurbeschermers. De Wet op defensie gereedheid (Wodg) activeert op 15 december uitzonderingen op de Omgevingswet (BWBR0037885) en Wet milieubeheer (BWBR0003245), conform EU-richtlijnen voor defensie paraatheid. Stikstofregels en Natura 2000-gebieden worden opgeschort voor militaire oefeningen, met verwijzing naar de Oorlogswet voor Nederland voor ‘onverwijlde inbezitneming’ bij dreiging.

Geluids- en emissievergunningen voor schietoefeningen op nieuwe terreinen worden binnen 7 dagen goedgekeurd en overrulen lokale bestemmingsplannen. De ILT-rapportage over overtredingen wordt genegeerd in het belang van urgentie.

Dit leidt tot een stijging van CO2-uitstoot met 15% en protesten van Milieudefensie, maar de regering beroept zich op ‘nationale veiligheid boven milieu’ onder de Wet buitengewone bevoegdheden.

Nog geen jaar later is Nederland een parate natie: 200.000 militairen getraind, industrie omgeschakeld, en logistiek militair-proof. Economisch groeit het BNP met 2% door defensie-investeringen, maar burgerlijke vrijheden krimpen – met avondklok en censuur op sociale media onder noodrecht. Dit scenario onderstreept de kracht (en risico's) van Nederlandse noodwetgeving, die ontworpen is voor totale oorlog maar nu in hybride conflicten kan worden ingezet.

Op 10 oktober is een GRYP-event over de impact van de oorlogseconomie met Bart Brands, Wybren van Haga en Ab Flipse. Wil je ook komen? Bestel hier je ticket(s). Vol = vol!

Nood- en oorlogswetten overzicht

Coördinatiewet uitzonderingstoestanden

Regelt inwerkingstelling en coördinatie van noodwetten https://wetten.overheid.nl/BWBR0007981/2018-01-01

Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag

Beperkingen grondrechten en extra bestuursmacht https://wetten.overheid.nl/BWBR0007982/2021-02-22/0

Wet verplaatsing bevolking

Verplaatsing of evacuatie van bevolkingsgroepen https://wetten.overheid.nl/BWBR0002097/2023-04-20/0

Noodwet financieel verkeer

Beheersing betalingsverkeer en kapitaalstromen https://wetten.overheid.nl/BWBR0003173/2007-11-01/0

Noodwet voedselvoorziening

Centrale regie voedselproductie en -distributie https://wetten.overheid.nl/BWBR0002392/2015-01-01/0

Noodwet arbeidsvoorziening

Regelt inzet van arbeidskrachten tijdens crises https://wetten.overheid.nl/BWBR0002759/2014-01-06/0

Distributiewet

Rantsoenering en distributie van schaarse goederen https://wetten.overheid.nl/BWBR0001997/2020-07-17/0

Hamsterwet

Verbiedt hamsteren van noodzakelijke levensmiddelen https://wetten.overheid.nl/BWBR0002389/2020-07-17/0

Vorderingswet

Maakt vordering van goederen en diensten mogelijk in crises. https://wetten.overheid.nl/BWBR0002393/2024-01-01/0

Onteigeningswet (noodbepalingen)

Versnelde onteigening van eigendommen door de staat https://wetten.overheid.nl/BWBR0001842/2024-01-01/0

Wet veiligheidsregio's

Coördinatie hulpdiensten bij rampen en crises https://wetten.overheid.nl/BWBR0027466/2025-07-01/0

Oorlogswet voor Nederland

Extra bevoegdheden overheid bij oorlog of bezetting https://wetten.overheid.nl/BWBR0007983/1999-02-17/0

Kaderwet dienstplicht

Opkomstplicht kan worden geactiveerd bij dreiging https://wetten.overheid.nl/BWBR0008589/2020-01-01/0

Inkwartieringswet

Regelt inkwartiering van troepen en middelen bij burgers. https://wetten.overheid.nl/BWBR0002111/2015-01-01/0

Vorderingswet 1939 / Wet vordering en gebruik van goederen

Vordering en gebruik van goederen en middelen https://wetten.overheid.nl/BWBR0002393/2024-01-01/0

Wet militaire strafrechtspraak & Wetoorlogs strafrecht

Bijzondere strafbepalingen in oorlogstijd https://wetten.overheid.nl/BWBR0004789/2020-04-01/0

Wet op de economische delicten(WED)

Verscherpte straffen bij economische delicten https://wetten.overheid.nl/BWBR0002063/2025-07-18/0